İslam Faiz ve kâr payı aynı şey mi? (2 Izleyici)

FAİZ VE KÂR PAYI AYNI ŞEY(mi)DİR


Faiz ve kâr payı, özellikle İslâmi finansla yeni tanışanların zihnini en çok meşgul eden konulardan biridir. “Ne farkı var?” sorusu uzun süredir gündemde ve hâlâ tartışılmaya devam ediyor.


Faiz Nedir?


Faiz, belirli bir anaparanın borç verilmesi karşılığında, vade başında kesin olarak belirlenen fazlalıktır.


•Borç veren, miktarı ve vadeyi en baştan taahhüt eder.


•Risk tamamen borç alanın üzerindedir.


•Faizli işlem, parayı bir mal gibi görür ve onun üzerinden fazlalık talep eder. Oysa İslam’da para, bizzat ticaret konusu değil; mala ulaşmayı sağlayan bir mübadele aracıdır. Bu nedenle borcun karşılığı olan fazlalık haram kabul edilmiştir.


Kâr Payı Nedir?


Kâr, ticaret, alışveriş veya yatırım sonucunda elde edilen gelirin giderlerden fazla olmasıdır.
Kâr payı ise, ortak olunan bir işten elde edilen bu kârın taraflar arasında paylaştırılmasıdır.


•Kâr payı için mutlaka bir işe ortak olmak ve riski üstlenmek gerekir.


•Getiri önceden taahhüt edilmez; yatırımın sonucuna göre belirlenir.


•Zarara katlanma ihtimali de vardır.


Temel Farklar


1.Kesinlik – Belirsizlik
Faiz: Vade başında ne kadar kazanç sağlanacağı kesin olarak bellidir. Kâr Payı: Yatırımın performansına göre vade sonunda ortaya çıkar, önceden kesinleşmez.


2.Riskin Dağılımı
Faiz: Risk tamamen borç alana yüklenir. Borç veren ne olursa olsun getirisini alır. Kâr Payı: Risk ve kazanç ortaklar arasında paylaşılır; zarar ihtimali de ortaktır.


3.İşleme Dayanak
Faiz: Sadece borç verme üzerinden doğar, arkasında mal veya hizmet değişimi yoktur. Kâr Payı: Mutlaka ticari bir faaliyet, mal veya hizmet üretimi ya da ortaklık üzerinden doğar.


4.Meşruiyet ve Ahlaki Boyut
Faiz: İslam’da yasaklanmıştır; çünkü emeksiz, risksiz ve karşılıksız kazançtır. Kâr Payı: Helaldir; çünkü ticaret, üretim ve emek sürecine dayanır.


5.Kazancın Niteliği
Faiz: Borcun karşılığı olan fazlalıktır. Anapara üzerinden fazladan para alınır. Kâr Payı: Gerçek bir ticari faaliyetin sonucunda oluşan reel kazançtır.


6.Ekonomik Etki
Faiz: Borç alanı baskılar, toplumsal eşitsizlikleri artırır, üretimden bağımsızdır. Kâr Payı: Üretimi ve yatırımı teşvik eder, reel ekonomiye katkı sağlar.


Kur’anî Bağlam


Faiz ile kâr arasındaki fark çok eski bir tartışmadır. Nitekim Kur’an’da da bu meseleye doğrudan değinilmiştir.


Allah Teâlâ Bakara Suresi’nde şöyle buyurur:


“Faiz (riba) yiyenler, kendisine şeytan çarpmış kimsenin kalkışı gibi kalkarlar. Bu, onların ‘Alışveriş de faiz gibidir’ demelerindendir. Oysa Allah, alışverişi helal, faizi haram kılmıştır…” (Bakara, 2/275)


O dönemde Yahudiler, ticarette elde edilen kâr ile borçlanma sonucu ortaya çıkan faiz arasında fark olmadığını iddia etmişlerdi. Yani “Her ikisi de fazlalık, o halde neden biri helal diğeri haram olsun?” diyerek ciddi bir itirazda bulundular.


Kur’an bu itiraza çok net bir cevap verdi:


•Alışveriş/kâr: Emek, ticaret, mal veya hizmet üzerinden oluşur. Risk vardır, taraflar kâr veya zarara ortak olur.


•Faiz: Sadece borç verme karşılığında, hiçbir emek ve risk olmadan alınan fazlalıktır. Risk borç alana yüklenir.


Bu ayetle Allah Teâlâ, aradaki farkı asırlar önce ortaya koymuş ve faiz yasağını kesin şekilde bildirmiştir.


Hâsıla-i Kelâm


•İslâmi bankalar: Murabaha (kârlı satış), mudarebe, müşareke gibi yöntemlerle projelere yatırım yapar ve elde edilen kârı ortaklarına dağıtır.


•Geleneksel bankalar: Borçlanma sözleşmesiyle kredi kullandırır ve faiz geliri elde eder.


Faiz ve kâr payı yalnızca teknik bir ayrım değil; İslâmi finans ile geleneksel finansı birbirinden ayıran en temel çizgidir.


Umarım mesele biraz daha açıklığa kavuşmuştur. Hürmetle, vesselam.


Doç. Dr. Muhammet Fatih CANBAZ
18.09.2025