Analiz Etimoloji

Daha önce çokça üzerine yazdığım bir konu. Forumları bıraktığımda yazmayıda bırakmıştım. Forumu açtığımızda yeniden başlamak nasip olmadı, nasip bu zamanaymış...

Kelimeler bizim en değerli hazinemizdir, aynı zamanda yaşadığımız toplumun aynasıdır ve hangi aynadan kendinize bakacağınızı siz seçersiniz.
Bunun için kelimeleri kullanırken bilinçli bir şekilde kullanmak gerek. Bu başlık altında kelimelerin kültürel köklerini ele alacağız...

Bismillah diyelim...

“Başın sağ olsun” diye kullandığımız cümle gerçekte yaran iyileşsin demektir. Doğru kullanımı başın sağolsun değildir. Doğru kullanımı "Başın sağalsın" dır.

Şimdi kelime kök ilişkisine bakalım. Baş, yara demektir; sağalmak ise iyileşmek anlamında kullanılır. Yani başın sağalsın derken “yaran iyileşsin” deriz. Karşımızdakinin sıkıntı dert ve kederinden bir an önce Azad olması temennimizi dile getiririz.

Gelelim ez cümleye ;
Yaralar iyileşir mi, onu da kaybeden bilir...

Bugün Dost kelimesinin hayatımızdaki yerimi biraz açalım.
Dost nedir?
Dost; birini hiç bir çıkar ilişkisi gözetmeksizin riyasız ve samimi duygularla seven, her bakımdan kendisine güvenilen, tüm kapılarınızı kendisine sonuna kadar açtığınız kimsedir.

Peki bu denli köklü bir anlama sahip olan ve kavramsallaşan bu sözcük hayatımıza nereden giriyor?

Dost ; dilimize Farsçadan girmiştir. Kelimenin kökünde "sevmek" anlamı vardır.

Peki hayatımızdaki herkes yada her sevdiğimiz dost mudur?
Çoğu zaman çevremizdeki herkesi dost sanırız. Karşılaştığımız olaylar dost sandıklarımız ile dostlarımızı birbirinden ayırt eder. Peki dost olanla olmayanı nasıl ayırt edeceğiz? Arkadaşınızın omzuna rahatlıkla başınızı koyabilip yelkenleri suya bırakıyor ve ardını düşünmek için yorulmuyorsanız alın size dost...

~ Fa sāye ساي gölge << OFa sāyak a.a. = Ave asaya a.a.

Saye; Türkçe'de gölge anlamına gelen Farsça bir kelimedir. Himaye, koruma, yardım anlamları da bulunur.


Fars toplumlarında; birinden yardım görmek, o kişinin gölgesine girmek demekti.

Misal, "Senin sayende" dediğimiz zaman; senin gölgende, senin desteğinle demiş oluruz. Çok güzel değil mi ?

Yol, eski Türkçede yorı- kökünden türemiştir. Yürek ve yürümek sözcükleri de aynı kökten geliyor. Orhun kitabelerinde örneklerine rastlamak mümkün. Türkçede birbirine bu kadar yakışan başka akraba kelime yok gibi.

Yol yürümek ve yürek...
Yola yolcu lazım, yürümek için, yürümek yürekli kişilerin harcıdır yol tüketmek için..

İki yüreğin aynı yolda yürümesinden daha güzel bir şey var mıdır?

Tahta kurusu girdiği evden zor çıkarlar çünkü ömürleri ve uyku süreleri çok uzundur, buda onlardan kurtulmayı zor kılar.

Tahta kurusu da ki "kuru" kelimesine takılırız en çok. Bakalım nereden geliyor böceğimizin ismi?

Farsça tahta, malumunuz, bildiğimiz kullandığımız bişey. Yununca koriós ise bir böcek türü. Kelimeyi Türkçeye 'kurusu' olarak almışız. Haliyle iki kelime Türkçede buluşup tahta kurus'u (böceği) olmuştur.

Ayrıca tahta kuruları soğuk havalarda yarı uyku durumuna geçip hiç yemeden bir yıl yaşayabilirler.

Pâre
Hepimizin çokça kullandığı bir kelime. Hatta şiir dili kullanan romantiklerin neredeyse vazgeçilmezi.
Peki ne demektir Pâre?
Pâre parça demektir.
Nereden tanıştık bu sözcük ile?
Farsça ile tanışıklığımıza dayanır kökler.
Dilimize Farsçadan giren sözcükle türetilen diğer kelimelerimiz ise :

Ciğerpâre: Ciğerinin köşesi gibi sevdiğin evlat, vb.
Berfpâre: Kar parçası
Hezârpâre: Bin parça
Mehpâre: Ay parçası
Yekpâre: Tek parça, bütün.

Bir de pârelenmek var. Aşıklar iyi bilir.

Aşkı bilene değil yaşayana sorun....

Sarmısak

Eski Türkçe sarmusak veya samursak “sarmısak” sözcüğünden evrilmiştir. Bu sözcük Sanskritçe śrīmastaka श्रीमस्तक “«aş başı», bir tür sarmısak” sözcüğünden alıntı olabilir; ancak bu kesin değildir. (Kaynak: M-W sf. 1099c) Bu sözcük Sanskritçe śrī “aş, haşlama, pişirme” ve Sanskritçe mastaka “baş, kelle” sözcüklerinin bileşiğidir.

Zazaki: Sîr

Zazaca da Hint Avrupa anadili ve ona yakın Sanskiritçe gibi dillerdeki uzun kelimelerden veya çift kelimelerden oluşan birleşik kelimelerden çoğunlukla ek veya ikinci kelime düşer ilk kelime kalır.

Örnegin
-"Birader: Bıra (erkek kardeş), Avestaca ve Eski Farsça aynı anlama gelen brātar, Sanskritçe aynı anlama gelen bhrātr. Bu sözcük Hintavrupa Anadili aynı anlama gelen yazılı örneği bulunmayan *bʰréh₂tēr (*bʰrā́tēr) biçiminden evrilmiştir. Zazacada son hece düşmüş, söz başındaki iki ünsüz arasına ünlü getirilerek sözcük P.brātar >Z.bırā şeklini almıştır.

Zazacada buna benzer ses olayı aile fertlerini ifade eden sözcüklerden; Farsca .mādar ‘anne’; Zazaca may ‘anne’, Farsca .pedar ‘baba’; Zazaca pie ‘baba’ sözcüklerinde de gerçekleşmiştir." ( İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ FARS DİLİ VE EDEBİYATI BİLİM DALI “NİHAT DEĞİRMENCİ” nin DOKTORA TEZİ: YENİ FARSÇA VE ZAZACA ARASINDAKİ ORTAK SÖZCÜKLER ETİMOLOJİSİ)

Ayrıca aynı ortak kökten ve aynı kök yapısında İngilizce kelimeler
Brother
Mother
Father

Unutmayın sayın forumkalemi üyeleri tüm diller bir yerde kardeştir, hangi coğrafyaya dağılmış olursa olsunlar...

Bizde Kürtçeden sarımsağa sir erkek kardeşe bıra deriz

@Meva dedim ya diller bir yerde kardeştir ve birbirinden etkilenerek kelime hazinelerini geliştirir ve zenginleşirler...
Her dil bir zenginliktir...
Aynı coğrafyada asırlardır beraber yaşayan dillerin bir çok ortak kelime kullanması normaldir...
Yaşasın etimoloji, yaşasın dillerin kardeşliği...